Okružen visovima Golije, Rogozne i Pešterske visoravni, u istoimenoj kotlini leži Novi Pazar – grad u kome se prepliću uticaji istoka i zapada, hrišćanstva i islama. Zbog toga ne čudi da je Novi Pazar s okolinom bogat kako pravoslavnim, tako i islamskim svetinjama.
Ostaci srednjevekovne arhitekture ovoga kraja imaju veliki nacionalni, regionalni ali i međunarodni značaj. Osim izuzetnih kulturnih vrednosti i građevina pod zaštitom Uneska, Novi Pazar krase i obronci planine Golije, parka prirode u okviru koga je Unesko proglasio Rezervat biosfere Golija–Studenica.
Zbog izuzetnog geografskog položaja na raskršću civilizacija i trgovačkih puteva, stanovništvo ovoga predela od davnina se bavi trgovinom kao osnovnim zanimanjem zbog čega je grad i dobio ime– Novi Pazar.
Tokom istorije, Novi Pazar pripadao je Zeti, Vizantiji, Mađarskoj, Bosni, Austrougarskoj, Turskoj… Šetajući ulicama ovog grada proći ćete kroz mesta kroz koja su prolazili slavni osvajači u svojim pohodima na zapad, kao što su vizantijski car Manojlo Komnin i sultan Mehmed Fatih II.
Nekadašnja prestonica nemanjićke države Raške, koja je od XV pa sve do početka XX veka bila sedište otomanskog Novopazarskog Sandžaka, i danas s ponosom čuva nasleđe koje su joj ostavili kako srpski srednjevekovni vladari, tako i sultani Otomanskog carstva.
Iako je danas Novi Pazar moderan grad i univerzitetski centar, sa sportskim objektima i višespratnicama, prolaskom kroz Staru čaršiju ili ulaskom u jednu od čuvenih novopazarskih poslastičarnica osetićete duh starih vremena i šarm grada koji ne bledi.
U samom centru Novog Pazara primetićete ostatke starog turskog javnog kupatila Hamama, koje je u 15. veku sagradio Isa-beg Ishaković. Ispod 11 kupola hamama nalazi se 11 prostorija među kojima su i svlačionica i prostorija za grejanje vode. Pravi dragulj novopazarske arhitekture jeste i
Altun-alem džamija koje je ime dobila po dragom kamenu alemu. Ovu džamiju je u 16. veku sagradio Muslihedin Abdul Gani, poznat i kao Mujezin hodža Al Medini, jedan od najobrazovanijih ljudi tog vremena. Džamija koja je izuzetno očuvana, zajedno s gradskom čaršijom čini istorijsku ambijentalnu sredinu koja posetioce vraća u vreme kada je Novi Pazar uživao status šehera.
Manastir Đurđevi stupovi na brdu iznad Novog Pazara predstavlja jedan od najlepših pravoslavnih manastira iz 12. veka. Njegov značaj prepoznao je Unesko te ga je zajedno s manastirom Sopoćani, Petrovom crkvom i ostacima tvrđava Ras i Gradina, pod zajedničkim nazivom „Stari Ras sa Sopoćanima” uvrstio u Svetsku listu kulturne baštine. U manastiru Sopoćani čuvaju se mošti kralja Stefana Uroša I i deo moštiju svetih lekara Kozme i Damjana. Manastir je poznat i po freskama među kojima se posebno ističe – Uspenje presvete Bogorodice koja je proglašena za najlepšu fresku srednjeg veka na svetskoj izložbi u Parizu 1961. godine. Izgrađena na temeljima ranohrišćanske crkve i mnogo puta dograđivana tokom vekova, jedna od najstarijih crkava na Balkanu – Petrova crkva, predstavlja eklektičan spoj arhitektonskih uticaja različitih epoha. Sa spoljne strane okružena je nekropolama, dok će vas unutar crkve dočekati fragmenti fresaka neopisive lepote iz čak tri različita perioda: iz 9. i 10. veka, s kraja 12. veka i iz poslednje decenije 13. veka.
Gradska tvrđava na obali reke Raške nekada je služila za odbranu grada od neprijatelja. Uz severni bedem, danas se nalazi relativno dobro očuvana kula osmatračnica sagrađena početkom 17. veka, poznata pod imenom Stara izvidnica ili Kula motrilja.
Dok ste u Novom Pazaru, obavezno posetite i Amir-agin han sagrađen u 18. veku koji je u svojoj mehani, ali i sobama na spratu, dočekivao brojne trgovce koji su s tovarima iz Skoplja išli ka Dubrovniku.
Na samo 32 kilometra od Novog Pazara nalazi se Golija, park prirode koji je zajedno s obližnjim manastirom Studenica uvršten u Uneskov program „Čovek i biosfera”. Pešačeći uređenim stazama kroz planinu, bićete okruženi s preko 1.000 biljnih i životinjskih vrsta koje ovde žive. Ušuškana između planina Jadovnik, Zlatar, Ozren, Giljeva, Zilidar, Javor i Golija, nalazi se Pešterska visoravan koja predstavlja pravi mali raj za ljubitelje netaknute prirode. Bez obzira na to da li ćete se odlučiti za alpsko ili nordijsko skijanje, za brdski biciklizam ili motociklističke avanture, Pešterska visoravan nudi sadržajan odmor za ljude različitih afiniteta.
Nedaleko od Novog Pazara nalazi se i Sjenica, koja je zbog jedinstvene mikroklime dobila titulu „najhladnijeg grada u Srbiji”. Sjeničko jezero idealno je za kupanje, splavarenje, vožnju kajaka ili jednostavno uživanje u pogledu na vijugave meandre Uvca.
Nakon aktivnog odmora na planinama, provedite relaksirajući vikend u Novopazarskoj banji koju su kao lečilište koristili još stari Rimljani. Danas ona predstavlja moderan velnes-centar s bazenima, izvorima mineralne vode, starim turskim kupatilom i velikim uređenim parkom idealnim za šetnju.
Uticaj Turske vidljiv je kako u arhitekturi, tako i u gastronomiji Novog Pazara. Svoju posetu ne smete okončati dok ne probate čuvene ćevape i mantije, specijalitete koji gotovo da su postali amblem ovoga kraja.
Ćevapi od čiste junetine nekada su se spravljali na ulici. Danas svaka ćevabdžinica ima svoj porodični recept – te ovde možete probati Jonuzove, Sakove, Bekove, Riletove i druge ćevape i izabrati vama omiljene. Pitice sastavljene od malih komada filovanog testa – „mantije”, zbog izrazito stare recepture upisane su na Listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije. U originalu mantije se filuju goveđim mesom, ali pored ovih izvornih, širom grada možete probati i „modernije” verzije sa sirom i zeljem.
Srbija je poznata kao zemlja s razvijenom kulturom ispijanja kafe, a nigde se u kafi ne uživa kao u novopazarskom kraju. Skuvana u bakarnoj džezvi, s mehurićima na vrhu, kafa u Novom Pazaru poseduje ukus koji nijedna mašina za kafu ne može da imitira. Uživanje u kafi upotpuniće jedinstvena prezentacija koja uključuje malu šoljicu – fildžan iz koje se kafa lagano ispija, posebnu posudu sa šećerom, kao i komadić ratluka za potpun ugođaj. Uz kafu odlično idu tradicionalni dezerti izuzetne slatkoće – tufahije, baklave, urmašice, tulumbe, ćeten i tahan-alva i slatki sudžuci – zasladiće vam život kao nijedan dezert do sada.
U selima u okolini Sjenice gde krave i ovce svakog dana idu na ispašu, dobija se mleko izuzetnog kvaliteta od koga se kasnije spravljaju specijaliteti karakteristični za ovaj kraj. Ovde možete uživati i u ukusima jagnjetine, kao i sudžuka, raznih pita i heljdinih hlebova.
