Srednjevekovni manastiri rasuti širom Srbije, velikom raznovrsnošću graditeljskih i arhitektonskih stilova svedoče o različitim uticajima na srpsku arhitekturu i umetnost, ali i na srpsku državu. Tokom vekova manastiri su predstavljali središte kulturnog i istorijskog života. U njima su krunisani i sahranjivani srpski vladari, a tu su se nalazile i štamparije i škole, kao i mnoge umetničke radionice.
Iako se prvi put spominje u 16. veku, svoje mesto u srpskoj istoriji manastir Fenek obezbedio je dva stoleća kasnije kada je postao centar okupljanja srpske političke emigracije.
Današnji izgled manastir je dobio nakon velike obnove rađene krajem 18. veka. Crkva posvećena svetoj mučenici Paraskevi, koncipirana je kao jednobrodna građevina s polukružnom oltarskom apsidom, pravougaonim pevnicama i osmostranim kubetom. Kitnjasto zapadno pročelje naglašeno je trospratnim zvonikom izgrađenim u stilu baroka.
U blizini manastira nalazi se i mala ovalna kapela iz 1800. godine koja je, ako je verovati legendama, izgrađena nad lekovitim bunarom s čudotvornim dejstvima.
U beogradskom naselju Rakovica nalazi se istoimeni manastir podignut u 16. veku. Više puta razaran i obnavljan, sadašnji izgled duguje srpskoj kraljevskoj porodici Obrenović koja ga je obnovila u 19. veku.
U porti manastira sahranjeni su mnogi poznati ljudi iz srpske istorije – vojvoda Vasa Čarapić, general Milivoje Blaznavac, srpski patrijarh Pavle, a ovde se nalazila i porodična grobnica Jevrema Obrenovića, mlađeg brata Miloša Obrenovića.
Nedaleko od Velike Plane nalazi se crkva Pokajnica sagrađena 1818. godine. Njen osnivač knez Vujica Vuličević učestvovao je u organizaciji atentata na svog kuma, vođu Prvog srpskog ustanka – vožda Karađorđa. Kako bi olakšao svoju savest, nedaleko od mesta zločina sagradio je crkvu Pokajnicu – simbol pokajanja zbog učešća u ovom strašnom zločinu.
Zanimljiva crkva brvnara od tesanih hrastovih greda pokrivena je upečatljivim kupastim krovom velike visine. Pored crkve u Velikoj Plani nalaze se i drvena zvonara i konak.
Freska Beli anđeo donela je manastiru Mileševa svetsku slavu – tada je njena fotografija emitovana u okviru prvog satelitskog video-prenosa 1963. godine, koji je Evropa „poslala” preko okeana. Nešto kasnije isti signal poslat je i u svemir.
Manastir Mileševa podigao je u 13. veku kralj Vladislav Nemanjić. Od tada do danas Mileševa predstavlja jedno od najznačajnijih duhovnih i umetničkih središta srpskog naroda. Veliku popularnost u narodu manastir je stekao nakon prenošenja moštiju Svetog Save iz Trnova u Mileševu 1236. godine. Pod svodovima manastira, Tvrtko Kotromanić krunisan je za kralja Bosne i Srbije, a na istom mestu 1446. godine Stefan Vukčić Kosara dobio je titulu hercega. Tokom 16. veka u manastiru je radila štamparija u kojoj su umnožavane liturgijske knjige.
Crkva je ukrašena remek-delima srpske umetnosti, freskama rađenim na bleštavoj pozlaćenoj pozadini koje odišu živošću i simbolišu uskrsnuće. Pored Belog anđela, sa zidova Mileševa posetioce posmatraju portreti vladarske dinastije Nemanjić koji, pored umetničkog, imaju i dokumentaristički značaj.
Manastir posvećen Sv. Nikoli u Kuršumliji, prvi je manastir sa prepisivačkom školom u Srbiji.
Svetinju iz 12. veka sagradio je veliki župan Stefan Nemanja koji je u okviru manastira izdvojio odeljenje na za sahranu ktitora.
Njegov sin Stefan Prvovenčani dogradio je spoljnu pripratu sa dve kule, i pokriven trem između njih od kojih je ostala očuvana jedna kula i centralni deo crkve.
Zanimljivo je da su u ovom manastiru blagosiljani prvi vernici nakon ustanovljenja samostalnosti srpske pravoslavne crkve u 12. veku.
Manastir Poganovo na jugu Srbije podigao je jedan od poslednjih srpskih vlastelina u 14. veku Konstantin Dragaš. Sazidana od lomljenog kamena i opeke, specifična je po zanimljivom prelazu iz kvadratne osnove u okrugli prsten kupole. Prostran trem ispred kupole dodat je u 19. veku, dok dobro očuvane freske oslikane još u 15. veku pokazuju svu veštinu srednjevekovnih majstora.
Roman Diogen podigao je manastir Prohor Pčinjski u čast sveca koji mu je prorekao da će postati vizantijski car. Prvobitno zdanje iz 11. veka podignuto je nad grobom Svetog Prohora, ali je nakon toga više puta bilo rušeno i obnavljano. U 14. veku crkvu je obnovio kralj Milutin, dok je sadašnja višekupolna crkva sagrađena 1898. godine.
Većina fresaka u Prohoru Pčinjskom datira iz 15. veka, a na južnoj strani manastira možete videti freske bogatog kolorita rađene u 16. veku, koje su oslikali freskopisci obučavani u tadašnjoj slikarskoj radionici izgrađenoj u okviru manastira.
Impozantan manastirski kompleks obuhvata dva konaka i lepo uređeno dvorište koje predstavlja idealno mesto za izlet.
