Uneskova lista svetske kulturne baštine sakuplja kulturna dobra koja svojom jedinstvenošću, lepotom i značajem za život ljudi nadilaze nacionalne i regionalne granice i predstavljaju baštinu čitavog čovečanstva. To su ona mesta koja smo nasledili od svojih predaka i brižljivo ih čuvamo za buduća pokolenja.
Na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine nalaze se i četiri lokaliteta iz Srbije koja su svojim umetničkim, kulturnim, društvenim i istorijskim značajem zaslužili da se nađu na njoj. Od rimske carske palate Feliks Romulijane u Gamzigradu, preko srednjovekovnih srpskih manastira – Studenice, Starog Rasa sa Sopoćanima i grupe srednjovekovnih spomenika s Kosova, do jedinstvenih nadgrobnih spomenika stećaka. Posetite neke od lokaliteta koji su svojom jedinstvenošću i lepotom zaslužili mesto u odabranoj grupi svetskog kulturno-prirodnog nasleđa.
Feliks Romulijana u Gamzigradu jedini je antički lokalitet sa teritorije Srbije upisan u UNESCO listu Svetske kulturne baštine.Carska palata koju je rimski imperator Galerije sagradio u 3. i 4. veku, u čast svoje majke Romule, okružena je snažnim bedemima koji su nekada davno štitili grad od varvara.Severni deo palate sa malim hramom, posebno je atraktivan za posetioce zbog dobro očuvanog antičkog žrtvenika i snažnih stubova koji ga okružuju.
U južnom delu palate možete videti ostatke velikog hrama sa dve kripte, horeuma i rimskih termi - luksuznog kupališta rimskih careva.
Očuvani objekti koji predstavljaju vrhunac arhitektura iz razdoblja tetrarhije na ovim prostorima, kao i lepota fresaka i podnih mozaika sa geometrijskim i figurativnim motivima čini Feliks Romulijanu, antičkim nalazištem velikog međunarodnog značaja.
Više manastira i crkava izgrađenih između 13. i 17. veka upisano je na Uneskovu listu svetske kulturne baštine pod zajedničkim imenom „Srednjovekovni spomenici na Kosovu”.
Manastiri Dečani i Gračanica, Pećka patrijaršija, kao i Crkva Bogorodica Ljeviška u Prizrenu veličanstven su skup srednjovekovnih svetinja koji vas neće ostaviti ravnodušnim. Upoređivanjem ova četiri „spomenika” možete videti tendencije u religijskoj gradnji i umetnosti srednjovekovne Srbije, koja predstavlja jedinstvenu kombinaciju dominantno vizantijskog stila s elementima zapadne umetnosti i arhitekture.
Ovi srednjovekovni srpski spomenici nalaze se na teritoriji AP Kosovo i Metohija koja je trenutno pod upravom UNMIK-a.
Skup spomenika srednjovekovne Srbije u blizini Novog Pazara, sastoji se od tvrđava, manastira i crkve upisanih pod zajedničkim nazivom "Stari Ras sa Sopoćanima".
Tvrđava Stari Ras nekada je predstavljala ključno utvrđenje za odbranu srednjovekovne Srbije od Turaka. Danas ostatke najstarije vojne građevine ovog kraja posećuju oni koji žele više da znaju o turbulentnoj istoriji ovih prostora. Jedinstven spoj vizantijskog prostornog planiranja i romanskog graditeljstva, karakterističan za ovaj kraj, iznedrio je manastir Đurđeve Stupove.
Manastirski kompleks iz 12. veka sagradio je Stefan Nemanja kako bi se zahvalio Svetom Đorđu što ga je izbavio iz tamnice u koju su ga njegova braća bacila. Crkva Sv. apostola Petra i Pavla, poznata i kao Petrova crkva, jedan je od najstarijih srednjovekovnih sakralnih spomenika na tlu Srbije koji se spominje još u 10. veku. Pod svodovima ove crkve pre mnogo vekova kršten je srpski despot Stefan Nemanja. Na ovom mestu je ostareli knez predao vlast svom sinu Stefanu Prvovenčanom, a ovde je održan i savez protiv bogumila.
Ljubitelji srednjovekovne umetnosti u obližnjem manastiru Sopoćani mogu da vide neke od najlepših srpskih srednjovekovnih fresaka. Po uzoru na antičke umetnike, svečane i vedre freske u Sopoćanima slave klasične ideale ljudske lepote i zrače dostojanstvenošću izraza, a među njima se posebno ističe freska Uspenja Bogorodice.
Fresko-slikarstvo Sopoćana često se karakteriše i kao „Sikstinska kapela srpskog srednjeg veka”.
Jedan od najlepših srpskih manastira iz 12. veka – manastir Studenicu – podigao je župan Stefan Nemanja, rodonačelnik dinastije koja će vladati Srbijom puna dva veka. A pod svodovima ove prelepe zadužbine je i sahranjen.
Spomenik raške graditeljske škole odlikuje se zidovima ojačanim bleštavim belim mermerom kao i plastičnim prozorskim ukrasima velike vrednosti i lepote. Ovde možete videti freske koje se smatraju remek-delima 13. veka. Zidove Kraljevske crkve u okviru manastirskog kompleksa oslikali su poznati slikari tog vremena Mihailo i Evtihije, a prikazuju scene iz Bogorodičinog života, vešto oslikane i harmonično uklopljene tako da predstavljaju jedinstvenu celinu.
Studenica je poznata i po veoma vrednim predmetima primenjene umetnosti koje se čuvaju u riznici manastira kao što su prsten Stefana Nemanje, plaštanice, povelje i mnoge druge dragocenosti.
Srednjovekovni nadgrobni spomenici stećci predstavljaju jedinstveno svedočanstvo kulturne tradicije naroda na Balkanu. Nadgrobna kamena obeležja različitih oblika i raskošne dekoracije, isklesana su u periodu od druge polovine 12. do 16. veka.
Stećci su rasuti na mestu nekadašnjih nekropola na preko 200 lokacija u jugozapadnoj Srbiji. Pored Srbije, stećci se još mogu naći na lokalitetima širom Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Hrvatske.
