Muzej žrtava genocida i Narodni muzej u Beogradu priređuju izložbu povodom obeležavanja tužne 80. godišnjice ustaškog masakra počinjenog nad Srbima u Prebilovcima.

Navedena postavka biće predstavljena u atrijumu Narodnog muzeja u Beogradu u razdoblju obeležavanja tužne 80. godišnjice tog strašnog zločina, a to je od 05. do 08. avgusta 2021. godine.

Izložbu čini stolica prebilovačke učiteljice Stane Arnaut koja je brutalno mučena, a potom i ubijena od strane ustaša, kao i fotografije Prebilovaca načinjene neposredno nakon Drugog svetskog rata, kao i one nastale krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina prethodnog veka tokom procesa ekshumacije posmrtnih ostataka žrtava iz hercegovačkih jama, njihove paleopatološke i antropološke obrade, kao i sahrane.

Ovu memorijalnu postavku svečano će 05. avgusta 2021. godine u 12.00 časova otvoriti Bojana Borić Brešković, direktorka Narodnog muzeja u Beogradu, i Dejan Ristić, v.d. direktora Muzeja žrtava genocida.

Početak Drugog svetskog rata u Jugoslaviji i proglašenje Nezavisne Države Hrvatske 10. aprila 1941. godine za 116 srpskih domaćinstava u hercegovačkom selu Prebilovci označio je kraj mirnog života. poznatog svakodnevnog života koji su provodili radeći na njivama i pašnjacima, uz gusle, proslavljajući krsnu slavu Sveti Nikola i vežbajući u sokolskoj četi. Sve češći upadi ustaša u selo, oduzimanje oružja,  hapšenje viđenijih domaćina i nametanje prisilne konverzije (pokatoličavanja), najavili su ratne strahote kojima će biti izloženo srpsko stanovništvo u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.

Nakon izvršenih velikih pokolja nad Srbima u junu i početkom avgusta u čapljinskom  i stolačkom srezu, ustaše su noću, između 03. i 04. avgusta 1941. godine opkolile i srpsko selo Prebilovce. Posle bestijalnog mučenja u prebilovačkoj osnovnoj školi „Kralj Milutin“ i silosu za žito u selu Tasovčiću, oko 500 meštana Prebilovaca, među kojima 237 dece i 233 žena, bačeno je u jamu Golubinka kod sela Šurmanci. Tokom avgusta 1941. godine, Prebilovčani su ubijeni na više od 40 stratišta. Uništene su 52 srpske porodice i ugašeno 36 ognjišta. Od više od 1.000 predratnih stanovnika Prebilovaca, ostalo je 172. Od generacija, rođenih između 1925. i 1941. godine, preživelo je samo nekoliko dečaka.

U Prebilovcima i drugim srpskim selima, posle Drugog svetskog rata, nastavljen je život. Posmrtni ostaci ustaških žrtava, po nalogu vlasti socijalističke Jugoslavije, zabetonirani su 60-ih godina prošlog veka u jamama Golubnjača u Ržanom dolu, Hutovo I i II, Bivolje brdo, Vidonje kod Žitomislića, Donjoj i Gornjoj Kukavuši, Golubinki kod Šurmanaca... 

Tek tokom 1990. i 1991. godine organizovane su ekshumacije žrtava u 7 od 13 kraških jama, koliko je, po svedočanstvima preživelih, bilo stratišta. Kosti oko 4.000 ubijenih Srba, svih životnih dobi,  položene su u kriptu Spomen-crkve Sabor srpskih svetitelja i Prebilovačkih mučenika u selu Prebilovci. Opelo je služio Patrijarh srpski gospodin Pavle.

U junu 1992. godine, u oružanoj akciji „Čagalj“, hrvatske ratne jedinice u Bosni i Hercegovini (HOS, HVO) i pripadnici regularne vojske Republike Hrvatske, spalili su selo Prebilovce. Uništene su kuće, oskrnavljeno groblje i minirana Spomen-crkva sa posmrtnim ostacima ubijenih Srba  od 1941. do 1945. godine.

Prebilovci danas imaju oko 60 stanovnika. U nekadašnjoj zgradi osnovne škole „Kralj Milutin“ obnovljena je biblioteka koja nosi ime po učiteljici Stani Arnaut koju su ubile ustaše 1941. godine. Novoizgrađeni pravoslavni Hram Vaskrsenja Hristovog osveštan je 2015. godine.  U kriptu Hrama je položeno 7 pronađenih, od 176 kovčega sa posmrtnim ostacima Srba ubijenih u Drugom svetskom ratu.

Izložba se realizuje na osnovu nedavno potpisanog Protokola o saradnji Narodnog muzeja u Beogradu i Muzeja žrtava gencoida.