Piše: Nikola Stojković
Odavno želim da napišem tekst o ovom predivnom mestu, a sada se, evo, ukazala prilika. Zaista je malo mesta gde možete osetiti takav mir i spokoj, pa se sa razlogom kaže da je manastir Studenica napravljen kao lađa spasenja. Manastir se smatra najznačajnijim delom raške arhitektonske škole koja se razvijala u vreme Nemanjića.
Studenica je inače je zadužbina Stefana Nemanje. Izgrađena je u poslednjim decenijama XII veka i jedan je od najlepših manastira na teritoriji Srbije. Nalazi se na oko 60 km od Kraljeva u dolini reke Ibar, koja je poznata i pod nazivom dolina jorgovana. Pisao sam vam već o toj temi i možete se na mom blogu podsetiti tog teksta.
Kapija na ulazu u manastirski kompleksMoćne zidine okružuju manastirski kompleks u okviru koga se nalaze: Kraljeva crkva (crkva Svetog Joakima i Ane), crkva Svetog Nikole, ostaci crkve Svetog Jovana, ostaci nekadašnjih konaka, Savina biblioteka, konaci novijeg datuma, kao i crkva Presvete Bogorodice.
Bogorodičina crkva zauzima centralno mesto. Kao svoju grobnu crkvu podigao ju je Stefan Nemanja u poslednjim decenijama XII veka. Tokom XIII veka crkva je oslikana, ali je u svojoj istoriji imala veoma teških dana (opljačkana, napadnuta od strane Turaka, stradala u požaru itd). Značajnu restauraciju doživela je tokom XVI veka i tu razliku danas možete videti. Freske koje su nastale u XIII veku su svetlije, naslikane na vizantijsko plavoj pozadini sa zlatnim slovima. Sa druge strane, freske nastale u XVI veku su naslikane na tamnijoj plavoj pozadini sa belim slovima.
Manastir StudenicaCrkva je izgrađena od belog radočelog mermera, jednobrodna je bazilika sa masivnom kupolom nad centralnim delom crkve. Ima četiri portala koja se smatraju najlepšim na području Evrope.
Zbog zaštite freski (jer su one nacionalno blago) u manastiru nije dozvoljeno fotografisanje, s toga u ovom tekstu neće biti slika unutrašnjosti manastira. Međutim, ukoliko vas freske zanimaju možete otići na sajt srpskoblago.org i videti freske mnogih manastira sa teritorije Srbije.
Freske su dobrim delom očuvane, a u toku je i restauracija koja će narednih meseci (verovatno i godina) potrajati. Najznačajnije kompozicije su: Tajna večera, Rođenje Isusa Hrista, Strašni sud, Uspenje Bogorodice… U Bogorodičinoj crkvi se nalaze mošti Svetog Simeona, Stefana Prvovenčanog, svete Anastasije i kralja Radoslava.
Priprat Bogorodičine crkveKasnije, u četvrtoj deceniji XIII veka, Bogorodičina crkva je doživela neke promene. Kralj Radoslav je dozidao spoljašnju pripratu. Kada pogledate Bogorodičinu crkvu, ova priprata možda malo odudara od ambijenta, ali da nje nije bilo, neke veoma vredne stvari ne bi danas bile sačuvane. U literaturi ćete često pronaći podatak da je kralj Radoslav sahranjen u ovoj priprati. Međutim, to nije u potpunosti tačno. Ktitor, pogotovo kralj, nije mogao biti sahranjen u priprati. Njegove mošti se nalaze u naosu (glavnom delu crkve) na severnoj strani. U okviru priprate se nalazi jedan portal i krstionica. Zahvaljujući ovoj priprati, ova dva dela manastira su danas očuvana. U vreme kada je građena, predstavljaja je veliki građevinski poduhvat zbog svojih dimenzija. Grandiozna spoljašnja priprata u unutrašnjosti nema stubove, što je predstavljalo veliki izazov za vreme u kome je sagrađena.
Manastir Studenica ima čak četiri portala koja doprinose njenom bogatom izgledu. Smatraju se najlepšim na teritoriji Evrope, a odlikuju se veoma bogatom dekoracijom, a nose i jednu lepu poruku: skoro svi portali simbolišu pobedu dobra nad zlim silama.
Sa južne strane se nalazi prvi portal. Sa leve strane možete videti životinje koje simbolišu lošu stranu, dok sa suprotne strane možete videti različite cvetove koje simbolišu dobru stranu. Čitavo ovo mesto predstavlja put od lošeg ka dobrom. Iz tog razloga je spoljašnja priprata najniža. Zatim unutrašnja priprata je za jedan stepenik viša, dok je glavni deo crkve još jedan stepenik više u odnosu na pripratu. Kada prođete ceo taj put, u oltaru vas Isus Hrist dočekuje raširenih ruku.
Južni portal Levo od portala, na 4 m visine od poda se nalazi studenički sat. Delimično je oštećen, nedostaje mu igla tako da je izgubio namenu, ali u mermeru se i danas jasno uočavaju podeoci na osnovu kojih se određivalo vreme.
Drugi portal se nalazi sa severne strane, ali na njemu nema dekoracije. Razlog za to je što ovom stranom Sunce ne prolazi. Ovde možete videti jedino studenički krst u obliku sidra, koje predstavlja nadu. Jedan je od 27 priznatih krstova u svetu i ovo je praktično zaštitni znak Studenice. Desno od severnog portala, najviše oko bifore (crkveni prozor sa dva otvora), se vide ostaci požara koji su turci podmetnuli. Celokupna crkva je restaurirana i tom prilikom je skinut jedan sloj mermera, tako da danas ne možemo sa lakoćom videti crteže koje je Sveti Sava crtao na severnoj strani manastirske crkve.
Severni portalTreći portal je predstavljen studeničkom triforom (trifora je crkveni prozor sa tri otvora) i po mom mišljenju, ovo je najleši portal manastirske crkve. Kao i na prvom portalu, sa leve strane se nalaze životinje koje predstavljaju grehove, a u dnu se nalazi loš monah. Nasuprot njemu, sa desne strane se nalazi dobar monah i cvetovi koji simbolišu dobru stranu. U luneti studeničke trifore se nalaze još četiri cveta koja simbolišu elemente od kojih je naša planeta Zemlja sačinjena: voda, vazduh, vatra i zemlja. Levo od ovih cvetova se nalazi čudovište koje drži vavilonsku bludnicu, a nasuprot njima (desno od cvetova) se nalazi Isus Hrist koji ima telo i glavu petla, a zmijski rep.
Studenička triforaI četvrti, poslednji portal se nalazi na prelazu iz spoljašnje priprate u unutrašnju pripratu. Nažalost, ovu fotografiju nemam. Kada vodim grupe, obavezno napomenem da je u unutrašnjosti crkve zabranjeno fotografisanje. Simbolika portala je slična kao i na prethodnim, osim što se u luneti nalaze Bogorodica i Arhanđeli, koji su došli da nas izbave iz lošeg sveta (misli se na grehe) u kojem živimo.
Manastir Studenica u svom kompleksu ima nekoliko objekata. U okviru porte možemo videti ostatke crkve Svetog Jovana. Dalje možemo videti ckrvu Svetog Nikole, za koju se pretpostavlja da je izgrađena otprilike kad i spoljašna priprata Bogorodičine crkve, zbog materijala od koga je napravljena.
Bogorodičina crkva sa pripratomOva crkva je poznatija pod nazivom Kraljeva crkva, a posvećena je Joakimu i Ani. Crkve se uglavnom nazivaju po zaštitniku, ali je ova crkva poznatija po njenom ktitoru. Početkom XIV veka, ovu crkvu je izgradio kralj Milutin. Freske su očuvane u velikoj meri, a njima su predstavljene scene iz života Isusa Hrista i Bogorodice, ali i freske svetaca. U ovoj crkvi se nalazi freska Svetog Save koja se nalazi u udžbenicima za osnovnu školu. Takođe, na južnoj strani se nalazi ktitorska kompozicija na kojoj je predstavljen kralj Milutin sa modelom crkve u ruci i njegova žena Simonida (znate li pesmu Simonida Milana Rakića?).
Iskopaše ti oči, lepa sliko!
Večeri jedne na kamenoj ploči,
Znajući da ga tad ne vidi niko,
Arbanas ti je nožem izbo oči.
(Milan Rakić – Simonida)
Ovo je samo jedan deo o manastiru… Postoji još mnogo bitnih i lepih detalja, o kojima ćemo drugom prilikom.
Grupne posete manastiru se najavljuju. Više informacija o načinu najave, možete pogledati na zvaničnom sajtu manastira Studenica.
Ja sam Nikola. Zaljubljenik u putovanja, dobre knjige i ukusnu hranu. Po struci sam master turizmolog. Kao autor ovog bloga i licencirani turistički vodič, želim da razvijem svest ljudi o značaju turističkih kretanja, prvenstveno po Srbiji. Kako bi putovali po Evropi i svetu, potrebno je da prvo upoznamo kvalitete naše zemlje. Pored bloga, moj rad možete pratiti i na društvenim mrežama.
